Wat is narcisme?

Het heeft lang geduurd voordat ik besefte dat mijn moeder narcistische trekken heeft. Gelukkig wordt er steeds meer over bekend en durven ook steeds meer mensen er voor uit te komen dat ze te maken hebben met narcistisch misbruik. Vaak vindt het plaats binnen het gezin, maar het komt ook voor op je werk of in je vriendenkring, zonder dat je het in eerste instantie doorhebt.

Sinds een paar jaar ben ik me gaan verdiepen in de narcistische persoonlijkheidsstoornis en ik leer nog bijna iedere dag bij. Niet alleen op internet, maar ook op Facebook en Instagram is er veel te vinden over narcisme. Ook vind je er zelfbewuste gediagnosticeerde narcisten die je precies uitleggen hoe een narcist denkt en voelt. Dit heeft mij er heel bewust van gemaakt om het narcistische gedrag niet meer persoonlijk op te vatten. Het is in feite niet meer dan een uiting van hun eigen frustraties en onmacht om om te gaan met gevoelens die ze niet herkennen of niet kunnen uiten. De narcist kijkt bij jou af hoe hij of zij zich eigenlijk – naar hun eigen idee – zou moeten gedragen en projecteert dat vervolgens op jou. 

Narcisme komt voor bij zowel mannen als vrouwen en er zijn niet persé meer mannen dan vrouwen een narcist. Vrouwen zijn wel vaker verborgen narcisten, zoals mijn moeder. Voor de buitenwereld de perfecte huisvrouw, echtgenote en moeder, maar mannen kunnen dit machtspelletje net zo goed spelen.

Narcisme vindt zijn oorsprong in de Griekse mythe over de persoon Narcissus, die verliefd was op zijn eigen spiegelbeeld en vervuld was van eigenliefde. Hij kon alleen maar van zichzelf houden, tot aan zijn dood toe. Zijn naam, Narcissus, wordt nog steeds gebruikt voor iemand die zich verheven voelt boven anderen, de narcist. Een narcist vindt zichzelf beter en belangrijker dan anderen en denkt altijd vanuit zijn eigen ego. Dit gedrag komt voort uit een gebrek aan eigenwaarde. In de kern is de narcist heel erg onzeker over zichzelf, maar verbloemt dit door zich groter voor te doen dan hij of zij in werkelijkheid is. Omdat narcisten zich al van jongs af aan anders voordoen dan ze zijn, gaan ze hun gedrag ook zelf geloven.

Foto: Ulrike Mai via Pixabay

Het kwetsbare zelfbeeld komt bij een narcist tot uiting in de vorm van egoïsme. Het gebrek aan empathie (inlevingsvermogen) is onderontwikkeld en ze zullen mensen in hun nabije omgeving afstoten. Ze gedragen zich egoïstisch omdat ze iedereen in hun omgeving wantrouwen, voortkomend uit hun lage zelfbeeld.

Het beeld dat de narcist heeft van zichzelf komt niet overeen met het beeld dat anderen in hun omgeving van hen hebben. Een narcist kan dominant zijn en zich buitengewoon snel beledigd of aangevallen voelen. Hoewel narcisten een zeer laag zelfbeeld hebben, zullen ze dit nooit toegeven, want dat is een gevoel van falen en narcisten kunnen niet falen, want ze zijn immers beter dan anderen. Dit is een constante strijd in het hoofd van de narcist. Ze weten dat ze fout gedrag vertonen, maar zijn onmachtig om toe te geven, want dan tonen ze zwakte en dat is weer desastreus voor het zelfbeeld.
Daarom zal een narcist er alles doen om een ander ervan te overtuigen dat ze fout bezig zijn. Dit doen ze door middel van manipulatie, ook wel gaslighting genoemd. Ze kleineren en vernederen de ander zodat die aan zichzelf gaat twijfelen en denken dat de narcist gelijk heeft en dat het allemaal aan hem of haar zelf ligt. Je gaat compleet aan jezelf twijfelen en denkt dat je het misschien toch niet goed had gezien. De narcist zal nooit de verantwoordelijkheid nemen voor zijn of haar fouten, maar altijd de schuld op een ander schuiven. De narcist is niet gek en heeft ook geen probleem, de rest van de wereld wel.
Zo dacht mijn moeder in ieder geval altijd.

Foto: mohamed Hassan via Pixabay

Toch kan een narcist met het zogenaamde zelfvertrouwen in het begin van een relatie iemand aantrekken, juist omdat ze zich grootser voordoen dan ze in werkelijkheid zijn. Ze lijken een sterke en krachtige persoonlijkheid te hebben, maar zijn in wezen zo groot en sterk als een kleuter. Om zich groter voor te doen, zal de narcist dan ook schaamteloos liegen en deze leugens op den duur ook zelf geloven. Als je ze beschuldigt van liegen en hard bewijs toont, zullen ze met een stalen gezicht ontkennen dat het waar is en jou ervan beschuldigen dat je het nodig vond om hem te controleren. Jij blijft verward achter doordat de rollen ineens omgedraaid zijn en jij tot de problematische slechterik gebombardeerd bent. Dit kan in een liefdesrelatie voorkomen, maar net zo goed in gezinsverband, een vriendschap of een collega of leidinggevende.

Een ander opvallend kenmerk van de narcist is dat het lijkt alsof jij en de narcistische persoon veel met elkaar gemeen hebben. Jullie zitten op één lijn, hebben dezelfde ideologie, kunnen goed praten en jullie lijken wel zielsverwanten. In feite is het echter zo dat de narcist goed luistert naar wat jou interesseert en hij of zij projecteert dit terug op jou, zodat jij denkt dat de narcist precies hetzelfde voelt en denkt als jij. De narcist pretendeert alleen te doen wat jij graag wilt dat hij of zij op dat moment voor jou doet, want dat is de manier waarop ze je in hun macht krijgen.
Als jij laat merken dat je graag een bos bloemen krijgt, dan zal de narcist je in het begin van de relatie overladen met bossen bloemen en andere kadootjes, totdat je in zijn of haar ban bent en ze je in hun macht hebben. Je wordt overweldigd door bewondering, lieve woorden, giften en gedrag. Dit wordt ook wel lovebombing genoemd.
Niet lang daarna begint de devaluatie, of de gaslighting, waarbij je wordt vernederd, gekleineerd, genegeerd en gemanipuleerd. Op het moment dat je je grens hebt bereikt en aangeeft dat je de relatie niet meer trekt en eruit wil stappen, volgt er weer een fase van lovebombing en hoovering waarbij je tijdelijk weer wordt opgehemeld en in de watten gelegd. Jij blijft in opperste verwarring achter. Zie je wel, de narcist houdt toch van je! Tot de volgende fase van gaslighting begint.

Een narcist heeft een groot gebrek aan zelfkennis, al zal de persoon het hier niet mee eens zijn. Zelfinzicht is echter nodig om te kunnen veranderen en omdat een narcist meestal vindt dat er niets met hem of haar aan de hand is, zullen ze zelden in therapie gaan. Doordat ze gevoelloos zijn, gedragen ze zich ook liefdeloos naar de ander. Ze beseffen ergens wel dat hun gedrag niet goed is, maar weten de ander zo te manipuleren dat die denkt dat het probleem aan hem ligt. Dat de ander diep ongelukkig is interesseert de narcist helemaal niets, dat ligt immers niet aan de narcist, maar aan de ander. Door je te voegen naar de wensen, grillen en nukken van de narcist geef je ze in feite toestemming om zich zo egoïstisch te gedragen. Het is dus verstandig om heel duidelijk je eigen grenzen aan te geven in een relatie met een narcist.

Mensen met een narcistische persoonlijkheid vinden het echt niet nodig om zelf iets te veranderen, verantwoordelijkheid wordt altijd afgeschoven op de ander, die heeft een probleem en daarom is therapie nodig.

Wil je meer weten over mijn boek Liefdeloos of reageren op mijn blog? Stuur dan een email naar: info@liefdeloos.com of vul het contactformulier op mijn website in.

Met vriendelijke groet,

Miranda Dilernee

liefdeloos.com